მთვარის კალენდარი (mtvaris kalendari)

მთვარის კალენდარი არის კალენდარი, რომელიც ეფუძნება მთვარის ფაზების ყოველთვიურ ციკლებს (ე.წ. სინოდურ თვეებს), მზის კალენდრებისგან განსხვავებით, რომელთა წლიური ცილკი ემყარება მხოლოდ და მხოლოდ მზის წელს. ყველაზე ხშირად გამოყენებული კალენდარი, არის გრიგორიანული კალენდარი, რომელიც მზის კალენდარულ სისტემაზეა დაფუძნებული. აღსანიშნავია, ეს კალენდარი თავდაპირველად ჩამოყალიბდა მთვარის კალენდრის სისტემიდან. მთვარის კალენდარი ასევე გამოირჩევა იმით, რომ მის მიხედვით მთვარის თვეები მზის წელში მოთავსებულია ურთიერთკავშირის გარკვეული ჯაჭვის საშუალებით. თვეების დაწყების დეტალები კალენდარიდან კალენდარამდე განსხვავდება, ზოგი იყენებს ახალ, სრულ ან/და ნახევარმთვარის კალენდრებს, ზოგი კი დეტალურ გამოთვლებს იყენებს.

იქიდან გამომდინარე, რომ თითოეული მთვარეობა (მთვარის თვეების ხანგრძლივობა) დაახლოებით 29 1⁄2 დღეა (ანუ 29 დღე, 12 საათი, 44 წუთი, 3 წამი, ან 29.530588 დღე). მთვარის კალენდრის თვეებში კი გავრცელებულია 29 და 30 დღის მონაცვლეობა. მას შემდეგ, რაც 12 ასეთი მთვარის პერიოდი გაივლის, მთვარის წელიწადში, ფიქსირება მხოლოდ 354 დღე, 8 საათი, 48 წუთი, 34 წამი (354.367056 დღე), წმინდა მთვარის კალენდარი (mtvaris kalendari) წელიწადში დაახლოებით 11 დღეს კარგავს გრიგორიანული კალენდრის მიხედვით. წმინდა მთვარის კალენდრებში, რომელიც არ იყენებს ინტერაქციას, ისლამური კალენდრის მსგავსად, მთვარის თვის ციკლი მზის წლის ყველა სეზონზე 33 მთვარის ციკლია.

მიუხედავად იმისა, რომ გრიგორიანული კალენდარი ჩვეულებრივ, ფართოდ და ლეგალურად გამოიყენება უმეტეს ქვეყნებში, მთვარის ტრადიციული კალენდრის გამოიყენება რელიგიური ფესტივალებისა და ეროვნული დღესასწაულების დასადგენად გამოიყენება. ასეთი დღესასწაულების მაგალითებია:

• რამადანი (ისლამური კალენდარი);
• აღდგომა; ჩინური, იაპონური, კორეული, ვიეტნამური და მონღოლური ახალი წელი (ჩინური, იაპონური, კორეული, ვიეტნამური და მონღოლური კალენდარი);
• ნეპალური ახალი წელი (ნეპალური კალენდარი);
• შუა შემოდგომის ფესტივალი და ჩუზეოკი (ჩინური და კორეული კალენდარი);
• ლოი კრატუნგი (ტაილანდური კალენდარი);
• ვესაკ/ბუდას დაბადების დღე (ბუდისტური კალენდარი);
• დივალი (ინდუისტური კალენდარი);
• როშ ჰაშანა (ებრაული კალენდარი).

როგორ აღმოაჩინეს მთვარის კალენდარი თავდაპირველად?

მთვარის კალენდარი პირველად იპოვეს შოტლანდიაში, უორენ ფილდში და თარიღდება დაახლოებით ჩვ.წ. 8000, ძვ.წ. მეზოლითის პერიოდში. ზოგიერთი მეცნიერი ამტკიცებს, რომ მთვარის კალენდარი ჯერ კიდევ უფრო ადრეა აღმოჩენილი - რაპენგლიკში, ჩვ.წ. 17 000 წლის გამოქვაბულის მხატვრობაში ლაშკასა და მარშაკში, ჩვ.წ. 27,000 წლის ძვლის ხელკეტზე - მაგრამ მათი დასკვნები დღემდე საკამათოა.

გარდა ამისა, მეცნიერები ამტკიცებენ, რომ უძველესი მონადირეები ატარებდნენ მთვარის რეგულარულ ასტრონომიულ დაკვირვებებს ზემო პალეოლითში. ტორტები სამუელ მეისი (Samuel L. Macey) მთვარის, როგორც დროის საზომი მოწყობილობის, ყველაზე ადრეულ გამოყენებას დაახოებით 28 000 - 30 000 წლის წინ ათარიღებს.

როგორ გამოიყენება მთვარის კალენდარი საქართველოში?

ზოგადად, მთვარის რიცხვისა და მისი ზუსტი დაბადებისა და გავსების წინდაწინ ცოდნას საკმაოდ დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ ადრეული პერიოდიდანცე. როგორც ცნობილია, ქართველი ხალხი გრძელვადიანი დაკვირვებების ფონზე, ვარაუდობენ, რომ ამინდის ავკარგიანობა პირდაპირ კავშირშია მთვარის დაბდება-გავსებასთან, ანუ მარტივი სიტყვებით რომ ვთქვათ იგი დაკავშირებულია ახალ და ძველ მთვარესთან.

მაგალითად, როგორი ამინდიც არის მთვარის დაბადება-გავსებისას (ახალია თუ ძველი) ისეთი ამინდი იქნება მთვარის შემდეგ გავსება-დაბადებამდე, რაც იმას ნიშნავს, რომ ამგვარი გამოანგარიშებით შესაძლებელი იყო სრული ორი კვირის მოსალოდნელი ამინდის პროგნოზის წინასწარ განჭვრეტა. ამის ცოდნა განსაკუთრებით კი ძველი ხალისთვის საკმაოდ დიდი მნიშვნბელობა ჰქონდა. ამის ცოდნა განსაკუთრებით საჭირო იყო გლეხისათვის თესვის, ხვნის, დარგვის, ფარცხვის, გასხვლის, მკის, თიბვის, რთველისა და სხვადასხვა სასოფლო-სამეურნეო სამუშაოების განხორციელოების პროცესში.

მთვარის გამოანგარიშება ადრეულ პერიოდში მიღებული ტრადიციული წესის მიხედვით ხდება, რისთვისაც საჭიროა ვიცოდეთ თუ რამდენია წლის ზედნადები (ე.ი. განსხვავება მზისა და მთვარის წელიწადებს შორის); ამასთან, აუცილებელია ვიცოდეთ რიცხვი 2, რომელსაც ნიადაგი და თვისთავი ეწოდება ( განსხვავება მზისა და მთვარის თვეებს შორის), რომელსაც გამოანგარიშებიას დასამატებელ რიცხვად იყენებენ.

გარდა ამისა, თვის კონდიციონერის ხელოსანი ნებისმიერი რიცხვის მთვარის დღის გამოანგარიშებისთვის აუცილებელია ვიცოდეთ, მერამდენე თვეა იანვრიდან. აღსანიშნავია, რომ მთვარის კალენდირს მიხედვით, მთელი წლის (ე.ი. 12 თვის) თვეთა მწკრივში ორი თვე იანვარი და თებერვალი მესამე თვეებად ითვლება და შესაბამისად რიცხვი 3-ით უნდა აღინიშნოს (მაგ:იანვარი 3, თებერვალი 3), დანარჩენი თვეები მათი ჩვეულებრივი რიგის მიხედვით. იხილეთ ქვემოთ:

1. იანვარი - მე-3 თვე
2. თებერვალი - მე-3 თვე
3. მარტი - მე-3 თვე
4. აპრილი - მე-4 თვე
5. მაისი - მე-5 თვე
6. ივნისი - მე-6 თვე
7. ივლისი - მე-7 თვე
8. აგვისტო - მე-8 თვე
9. სექტემბერი - მე-9 თვე
10. ოქტომბერი - მე-10 თვე
11. ნოემბერი - მე-11 თვე
12. დეკემბერი - მე-12 თვე.

შემდეგ, თუ გინდათ გაიგოთ მთვარე 1976 წლის 5 იანვარს რამდენი დღის იქნება, 5-ს უმატებთ თავისი რიგის რიცხვს იანვარი-3, შემდეგ 1976 წლის ზედნადებს, ანუ 8-ს და ბოლოს 2-ს. ანუ: 5+3+8+2=18.

სხვა თვის სხვა რიცხვებსათვის, იმავე მეთოდით გამოანგარიშებისსას მიღებული ჯამი თუ აღემატება 43-ს, იგი შეადგენს მთვარის დღეთა საშუალო რიცხვ 30-ს და ძვ. და ახ. სტილის შუალედ რიცხვის 13-ის ნაკრებს. ამ შემთხვევაში მაშინ მირებულ ჯამს უნდა გამოაკლოთ 43, დანაშთი კი მთვარის დღე იქნება თვის რიცხვისათვის.