ჩერნობილი (chernobili)
ჩერნობილი არის ნაწილობრივ მიტოვებული ქალაქი, რომელიც მდებარეობს ჩრდილოეთ უკრაინაში, კიევის ოლქის ივანკივის რაიონში. ჩერნობილი კიევიდან ჩრდილოეთით 90 კილომეტრში და ბელორუსის ქალაქ გომელიდან 160 კილომეტრში (100 მილზე) სამხრეთ-დასავლეთით მდებარეობს. მის ევაკუაციამდე, ქალაქში დაახლოებით 14,000 მოსახლე ცხოვრობდა.
ჩერნობილის ევაკუაცია მოხდა 1986 წლის 5 მაისს, სადგურში მომხდარი კატასტროფული ბირთვული აფეთქების შემდეგ, რაც ისტორიაში ყველაზე დიდი ბირთვული კატასტროფა იყო. ახლომდებარე ქალაქ პრიპიატის მცხოვრებლებთან ერთად, მოსახლეობა ახლად აშენებულ ქალაქ სლაუტიჩში გადაასახლეს და უმეტესობა აღარ დაბრუნებულა. 1923 წლიდან ქალაქი იყო ჩერნობილის რაიონის ადმინისტრაციული ცენტრი. სტიქიის შემდეგ, 1988 წელს, რაიონი დაიშალა და ადმინისტრაცია გადაეცა მეზობელ ივანკივის რაიონს.
მიუხედავად იმისა, რომ დღეს ჩერნობილი, ძირითადად, ,,მოჩვენებათა ქალაქია”, დღეს იქ დაახლოებით 1000 ადამიანი ცხოვრობს სახლებში, რომელზეც არის ნიშნები: "აქ ცხოვრობს ამ სახლის მეპატრონე", და ასევე არიან მცირე რაოდენობის ცხოველებიც. დღეს ქალაქში არის ორი დიდი მაღაზია და სასტუმრო.
ჩერნობილის აფეთქება
ჩერნობილის აფეთქება (chernobilis afetqeba) გამოიწვია ბირთვულმა ავარიამ, რომელიც მოხდა 1986 წლის 26 აპრილს, შაბათს, ჩერნობილის ატომური ელექტროსადგურის მე-4 რეაქტორთან, უკრაინის სსრ-ს ჩრდილოეთით, ქალაქ პრიპიატის მახლობლად. იგი ითვლება ყველაზე უარყოფით და დიდ ბირთვულ კატასტროფად ისტორიაში, რაც გამოწვეული იყო ბირთვული ენერგიის მხოლოდ ორი შემთხვევიდან ერთ-ერთში მაქსიმალური სიმძიმით, ბირთვული მოვლენების საერთაშორისო მასშტაბით, მეორე კი გახლდათ 2011 წლის ფუკუშიმა დაიიჩის ბირთვული კატასტროფა იაპონიაში.
შემთხვევა დაიწყო უსაფრთხოების ტესტირების დროს RBMK ტიპის ბირთვულ რეაქტორზე, რომელსაც ჩვეულებრივ იყენებდნენ საბჭოთა კავშირში. ტესტი იყო ელექტროენერგიის გათიშვის სიმულაცია, რომელიც ხელს შეუწყობდა უსაფრთხოების პროცედურის შემუშავებას რეაქტორის გაგრილების წყლის ცირკულაციის შენარჩუნებისათვის, სანამ სარეზერვო ელექტროგენერატორებს არ მიეცემათ ენერგია. ეს ხარვეზი დაახლოებით ერთ წუთს შეადგენდა და გამოვლინდა, როგორც უსაფრთხოების პოტენციური პრობლემა, რამაც შეიძლება ბირთვული რეაქტორის ბირთვის გადახურება გამოიწვია.
იმედოვნებდნენ, რომ დადასტურდებოდა, ტურბინის გენერატორში ნარჩენი ბრუნვის ენერგია შეძლებდა საკმარისი ენერგიის უზრუნველყოდფას. 1982 წლიდან ჩატარდა სამი ასეთი ტესტი, მაგრამ მათ ვერ შეძლეს დადგენა. ეს მეოთხე მცდელობა იყო. ელექტრული ტესტის მომზადებისას რეაქტორის სიმძლავრის შემცირების დროს, ენერგია მოულოდნელად დაეცა ნულოვან დონეზე. ოპერატორებს შეეძლოთ მხოლოდ ნაწილობრივი აღდგენა განსაზღვრული ტესტის სიმძლავრით, რამაც რეაქტორი პოტენციურად არასტაბილურ მდგომარეობაში ჩააგდო. ოპერაციის ინსტრუქციებში ეს რისკი აშკარად არ ჩანს, ამიტომ ოპერატორებმა განაგრძეს ელექტრო ტესტირება. ტესტის დასრულების შემდეგ ოპერატორებმა რეაქტორი გამორთეს, მაგრამ არასტაბილური პირობების კომბინაციამ და რეაქტორის დიზაინის ხარვეზებმა გამოიწვია უკონტროლო ბირთვული ჯაჭვური რეაქცია.
დიდი რაოდენობით ენერგია მოულოდნელად გამოთავისუფლდა, აორთქლდა და გაანადგურა რეაქტორის ბირთვი ძლიერ დესტრუქციული ორთქლის აფეთქებით. ამას დაუყოვნებლივ მოჰყვა ღია რეაქტორის ბირთვი, რომელმაც გაათავისუფლა საჰაერო რადიოაქტიური დაბინძურება დაახლოებით ცხრა დღის განმავლობაში, სსრკ-სა და დასავლეთ ევროპის ნაწილებზე, განსაკუთრებით ბელორუსიასთან, 16 კილომეტრის დაშორებით, 70% დაეშვა. საბოლოოდ 1986 წლის 4 მაისს შეჩერდა. გამოსხივების დონის ზრდის შედეგად, შეიქმნა 10 კილომეტრიანი (6,2 მილი) რადიუსის გამორიცხვის ზონა შემთხვევიდან 36 საათის შემდეგ. დაახლოებით 49,000 ადამიანი ევაკუირებულ იქნა ტერიტორიიდან, პირველ რიგში, პრიპიატიდან. ზონა მოგვიანებით გაიზარდა 30 კილომეტრ (19 მილი) რადიუსზე, როდესაც კიდევ უფრო მეტი 68,000 ადამიანი იქნა ევაკუირებული ტერიტორიიდან.
რეაქტორის აფეთქებას შეეწირა რეაქტორის მოქმედი ორი თანამშრომელი, 134 სადგურის თანამშრომლები და მეხანძრეები გადაიყვანეს მწვავე რადიაციული სინდრომით, გამოსხივების მაღალი დოზების შეწოვის გამო. ამ 134 ადამიანიდან 28 გარდაიცვალა რამდენიმე თვეში და დაახლოებით 14 სხივებით გამოწვეული კიბოთი მომდევნო 10 წლის განმავლობაში. 2011 წლის მონაცემებით, ბავშვებში დაფიქსირდა ფარისებრი ჯირკვლის კიბოთი გარდაცვალების 15 შემთხვევა. გაეროს ატომური გამოსხივების ეფექტის სამეცნიერო კომიტეტმა (UNSCEAR) რამდენჯერმე გადაათვალიერა გამოქვეყნებული კვლევა და დაადგინა, რომ დღეისათვის 100-ზე ნაკლები დაფიქსირებული სიკვდილიანობა, სავარაუდოდ, გამოწვეულია რადიაციის ზემოქმედებით.
ათწლეულების განმავლობაში ჩერნობილის აფეთქებამ საბოლოო ჯამში 4000 ადამიანი დაიღუპა საბჭოთა კავშირის სამი დაზიანებული სახელმწიფოს შეფასებისას, ხოლო დაახლოებით 9000-დან 16000-მდე ადამიანი დაიღუპა ევროპის კონტინენტზე.
ჩერნობილის აფეთქების მიზეზი
არსებობს ჩერნობილის აფეთქების მიზეზის ორი ახსნა (თუმცა სხვადასხვა მიზეზებიც სახელდება):
საწყისი ვერსია:
- ავარიის მიზეზად დასახელდა პერსონალი. საბჭოთა (რუსული) პუბლიკაციების და მედიისა უმეტესობა ამ ვერსიას ეყრდნობა.
ახალი ვერსია:
- რეაქტორი არასწორად იყო დაპროექტებული და საშიშროებას წარმოადგენდა;
- პერსონალი არ იყო ინფორმირებული სავარაუდო საფრთხის შესახებ;
- პერსონალმა რამდენიმე შეცდომა დაუშვა და დაარღვია არსებული ინსტრუქციები საშიშროების ინფორმაციის არქონის გამო, რაც რეაქტორის მუშაობით იყო გამოწვეული.
- დაცვის მექანიზმის გამორთვა.
